Từ thời xa xưa, nền văn học thế giới đã xuất hiện và trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tri thức của con người. Văn học không chỉ đơn thuần là sự tái hiện lại thế giới quanh ta mà hơn thế, văn học đôi khi còn là sự sáng tạo ra một thế giới thuần khiết và đáng mơ ước của nhân loại. Có thể nói, văn học nuôi dưỡng tâm hồn con người, hướng con người đến với chân - thiện - mĩ. Sự phát triển và truyền bá của văn học trên thế giới chưa bao giờ có dấu hiệu ngừng lại, ngược lại, văn học ngày càng tiến thêm những bước dài lên tầm cao mới. Và đối với một nền văn học hay nền tri thức nhân loại, dịch thuật chính là yếu tố hàng đầu góp phần truyền bá những tác phẩm kinh điển trên thế giới đến với mọi người.
Văn học và dịch thuật là hai yếu tố không tách rời
Trước đây, nền văn học vốn chỉ dừng lại ở phạm vi quốc gia. Nhà văn, nhà thơ là những người cầm trịch, sáng tạo ra những nghệ thuật văn học bằng ngòi bút sắc bén của mình. Thế nhưng, cần hiểu rằng, môi trường sống và văn hóa trong một đất nước thiếu sự đa dạng, trong khi đó, văn học nghệ thuật lại được tạo ra từ cảm hứng trực tiếp là môi trường sống và nền văn hóa này, những thứ hàng ngày vẫn diễn ra. Bởi lẽ đó, những tác phẩm văn học ra đời dù có hay đến đâu đi chăng nữa thì vẫn không thể khiến con người từ bỏ nhu cầu tiếp cận đến những vùng đất mới, khác lạ, xa hoa với những chân lí, những tri thức phong phú hơn. Thử hỏi lúc đó, nếu không có dịch thuật, không có việc chuyển tải những tác phẩm văn học từ thứ ngôn ngữ này sang thứ ngôn ngữ khác thì làm sao con người có thể làm dồi dào nguồn tài nguyên văn học của bản thân? Chính dịch thuật góp phần xóa bỏ khoảng cách ngôn ngữ giữa các quốc gia, giúp cho nền văn học của các quốc gia bay xa khỏi biên giới lãnh thổ và giúp con người đến gần hơn với một thế giới, một chân trời khác lạ và xa xôi ngoài kia. Hay nói cách khác, dịch thuật góp phần làm giàu nền văn học của một quốc gia.
Nguồn tài nguyên văn học dồi dào là nhờ có công lao của dịch thuật
Xem thêm: Vấn đề đạo đức trong ngành dịch thuật
Không chỉ dừng lại ở việc làm giàu nền văn học, dịch thuật còn có vai trò thiết yếu hơn tới từng tác phẩm văn học cụ thể, góp phần tạo nên thành công của một tác phẩm văn học. Tại sao có thể nhận định như vậy? Ngôn ngữ trên thế giới có sự khác biệt rất rõ ràng, và không phải cách diễn đạt nào trong ngôn ngữ này cũng chỉ có một cách diễn đạt sang ngôn ngữ khác, hay nói cách khác, những người khác nhau sẽ có cách dịch thuật cùng một ý khác nhau. Điều này có ảnh hưởng rất lớn đến bản thân tác phẩm văn học gốc. Một tác phẩm thành công và nổi tiếng trong một quốc gia hay trên thế giới, khi được truyền tải sang một ngôn ngữ, nếu thông điệp đó được truyền tải bởi những người thiếu khả năng cảm thụ văn học hay vốn từ ngữ văn chương, thì việc biến một “tuyệt tác” thành một “mớ nghiệp dư” là điều quá dễ dàng. Việc dịch thuật không khác nào viết lại một tác phẩm khác, chỉ có điều đó không phải đơn thuần là sự sáng tạo hoàn toàn một tác phẩm theo ý mình, mà là sáng tạo theo ý của người khác, và có thực hiện dễ dàng và suôn sẻ được nó hay không, thì phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Do đó, một tác phẩm được đánh giá là xuất sắc hay không, đối với một người ngoại quốc, không biết đọc ngôn ngữ gốc của tác phẩm, thì họ không thể đưa ra nhận định về tác phẩm gốc, mà chỉ có thể đưa ra nhận định về tác phẩm bản dịch mà thôi. Dịch thuật khi ấy không còn đơn thuần có chức năng về số lượng, chính là truyền bá và làm giàu nguồn tài nguyên văn học nữa, mà sâu hơn thế, dịch thuật lúc này đã tác động đến mặt chất lượng, mặt nội dung của văn học, có chức năng đem lại tiếng tăm cho tác phẩm.
Dù là chức năng hay vai trò gì đi chăng nữa, thì vẫn không thể phủ nhận tầm quan trọng của dịch thuật đối với văn học. Đây là hai thực thể riêng biệt nhưng lại không thể tách rời nhau, bởi nhu cầu con người là không bao giờ giới hạn, và đã là vô cùng thì văn học phải gắn liền với dịch thuật. Một khi tác phẩm được ra đời thì cần có bàn tay của dịch thuật để giúp thế giới đón nhận tác phẩm đó.